Zwik-EN commentaar op DWA rapport Twekkelerveld (juni 2020)



Strategie: Opties tot verlagen van de CO₂ voetafdruk van het verwarmen van woningen in het Zwik 

(Versie 1, JdL 200814)

Achtergrond

Sinds 2019 ontplooit de gemeente Enschede initiatieven om het Twekkelerveld als eerste wijk van het aardgas af te halen. In opdracht van de gemeente selecteerde het adviesbureau DWA een drietal opties om woningen van het aardgas af te halen: [1] een warmtenet dat uit afval en biomassa verkregen warmte distribueert, [2] een volledig elektrische warmtepomp en [3] een hybride warmtepomp. Op basis van de DWA studie en gesprekken met woningbouwcorporaties, de toekomstige beheerder van het warmtenet en de leverancier van de warmte informeerde de gemeente de bewoners van de wijk op 1 juli 2020 over de selectie van het warmtenet als de voorgestelde optie om de woningen in de wijk van het gas af te halen. 

Tijdens de informatieavond werd door bewoners van de wijk veel kritiek geuit op deze keuze van de gemeente. Er was onvrede over de keuze van een warmtenet (monopolist, duur en uitermate moeilijk opzegbaar), het kantelend perspectief ten aanzien van het gebruik van biomassa en de perverse prikkel die subsidies creëren ten gunste van biomassa. Naar aanleiding hiervan is de toezegging gedaan dat de bewoners van de wijk zullen gaan participeren in het zoeken naar en selecteren van alternatieve mogelijkheden om de woningen in het Twekkelerveld van het aardgas af te halen. 

Doel van dit document 

Bovenstaande ontwikkeling betekent dat de vereniging Zwik Energie Neutraal (ZwikEN) op korte termijn door de gemeente benaderd zal worden om zich uit te spreken over de wijze waarop de vereniging het Zwik, als onderdeel van het Twekkelerveld van het gas af zou willen halen. De vereniging ZwikEN heeft volgens haar doelstellingen een iets andere visie dan de aardgasvrije wijk die de gemeente voorstaat. In plaats van zo snel mogelijk woningen van het gas af halen ligt bij ZwikEN de nadruk op het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen. De vereniging wil zich inzetten voor haalbare en betaalbare opties om de woningen van warmte te voorzien, zonder dat hierbij gebruik gemaakt wordt van het verbranden van biomassa en zonder andere onwenselijke milieueffecten (zie visiestatement van de ZwikEN). De vereniging stelt zich daarmee ten doel om de CO₂ voetafdruk van het verwarmen van de woningen in het Zwik te verminderen en op termijn tot nul te reduceren. Dit document geeft een overzicht van de opties die ZwikEN wenselijk acht om de CO₂ voetafdruk van het verwarmen van de woningen in de wijk te reduceren. 

Door DWA bekeken opties om huizen van het aardgas af te halen

Wat zijn de mogelijkheden om de CO₂ uitstoot voor verwarming van huizen in het Zwik te verminderen? Het is complex om dit te bereiken door huizen van het gas af te halen. Recent gebouwde, goed geïsoleerde huizen zijn technisch gesproken relatief eenvoudig van het gas af te halen. Er zijn wel investeringen voor nodig die niet elke eigenaar zal willen of kunnen doen. Maar de vooroorlogse huizen, die de meerderheid vormen van de woningen in het Zwik, zijn vanwege hun slechte isolatie moeilijk van het gas af te halen. Warmtepompen die het huis op lage temperatuur verwarmen zijn alleen een optie als de woning ook goed geïsoleerd wordt. De investeringen voor warmtepomp en isolatie zijn hoog en de bouwtechnische ingrepen kunnen het huis zodanig op zijn kop zetten dat deze optie voor velen onhaalbaar en onbetaalbaar is. 

De hoge kosten voor verwarming met een warmtepomp is de reden waarom het DWA rapport uitkomt op stadsverwarming als aanbevolen optie om slecht geïsoleerde huizen van het gas af te halen. Een voordeel van stadsverwarming is dat het de woning met hoge temperaturen verwarmt, waardoor er minder noodzaak is om te investeren in verdere isolatie. 

Er kleven ook nadelen aan stadsverwarming. Ten eerste blijft men met stadsverwarming zonder verdergaande drastische isolatie net zo veel energie gebruiken als voorheen. De CO₂ uitstoot wordt daardoor niet minder, zeker niet als er biomassa verstookt wordt. Verder is het onwaarschijnlijk dat stadsverwarming een acceptabele optie zal worden in een wijk als het Zwik. Stadsverwarming kan pas uit als minstens 70% van de huizen aangesloten is, dit lijkt problematisch in een wijk waar de nodige weerstand is en privé eigenaren waarde hechten aan het behouden van de mogelijkheid om uit meerdere leveranciers te kiezen. Wijken met veel bestaande huizen die in privé-eigendom zijn, zijn daarom niet interessant voor aanleg van een stadsverwarmingsnetwerk. Overigens kunnen particuliere woningbezitters niet verplicht worden zich op een stadsverwarmingsnetwerk te laten aansluiten.

De DWA studie schetst een vertekend beeld dat waarschijnlijk ten onrechte het warmtenet afschildert als een betaalbaarder optie dan verwarming met een hybride of een volledig elektrische warmtepomp (zie ZwikEN reactie op de DWA studie). ZwikEN vindt het wenselijk om op basis van realistische berekeningen inschattingen te maken over de te verwachten kosten van deze operatie, vooral voor woningeigenaren.   

Waterstof en diepe geothermie 

De techniek groep van ZwikEN heeft ook gekeken naar andere mogelijkheden om woningen van het gas af te halen. Technisch is het mogelijk om huizen met waterstof te verwarmen. Het probleem is dat de komende jaren de vraag naar groene waterstof veel hoger zal zijn dan het aanbod. Door meerdere partijen is er op gewezen dat waterstof bij voorkeur gebruikt gaat worden voor transport en de zware industrie en niet voor het verwarmen van woningen. Wel wordt er op dit moment intensief onderzoek gedaan naar zonnepanelen die onder invloed van zonlicht water direct in waterstof en zuurstof splitsen. Deze techniek is nog in ontwikkeling en verre van marktrijp, maar wellicht kunnen waterstofpanelen op langere termijn een bijdrage leveren. Een andere optie is heet water uit diepe geothermie dat via een warmtenet wordt gedistribueerd. De gemeente Enschede laat zich op dit moment adviseren naar de mogelijkheden hiervoor. Vooralsnog lijkt het erop dat dit ook niet eenvoudig is. Beide technieken zijn op dit moment niet beschikbaar, en zouden pas op langere termijn een rol kunnen gaan spelen in de verwarming van woningen in het Zwik. 

Isolatie in plaats van huizen van het aardgas af?

Verregaande isolatie is de optie die overblijft om de CO₂ voetafdruk van het verwarmen van woningen te verminderen. Isolatie is aantrekkelijk omdat de techniek beschikbaar is en zich snel terugverdient. Helaas krijgt isolatie niet de aandacht die het verdient. Dit komt omdat de Nederlandse gemeentes in het klimaatakkoord van de rijksoverheid de opdracht hebben gekregen om stap voor stap de woningen van het gas af halen om het sluiten van de gaswinning in Groningen mogelijk te maken en te voldoen aan de afspraken van Parijs om progressief de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Het gebruik van de terminologie “van het gas af halen” leidt er toe dat er gestreefd wordt om individuele woningen radicaal van het gas af te halen. Dit is problematisch in een wijk als het Zwik omdat er momenteel geen alternatief is voor de hoge temperatuur verwarming met behulp van aardgas. 

Volgens het klimaatakkoord moeten in 2050 7 miljoen woningen en in 2030 reeds 1.5 miljoen woningen van het gas af zijn. Het is te verwachten dat gemeentes zoals Enschede in 2030 erop afgerekend zullen gaan worden of 21 % (1.5 / 7 miljoen) van de woningen dat in 2030 van het gas afgehaald is. Het is de vraag of de gemeente Enschede in staat zal zijn om in 2030 21% van de huizen in de gemeente van het aardgas af te halen. Het bestand aan huizen is divers, en de investeringen en woningen koste wat het kost van het aardgas af te halen zouden wel eens exorbitant hoog kunnen zijn. De eis “van het gas af” lijkt onrealistisch en dus niet haalbaar.

Wellicht is het makkelijker om door middel van isolatie in 2030 te komen tot een afname van het aardgasverbruik in Enschede van 21%. De techniek voor het isoleren van bestaande huizen is goed uitontwikkeld, en de investeringen verdienen zich met subsidies in redelijke termijn terug. Gezien de ouderdom van de woningen in het Zwik lijkt dit een optie die in ieder geval de moeite waard is om eens goed uit te zoeken. Keuze voor deze optie betekent wel dat de gemeente afstapt van het streven om 21% van de huizen van het gas af te halen, en bij de rijksoverheid de flexibiliteit bedingt om in plaats daarvan te streven tot een reductie van het verbruik van aardgas. Op termijn, na 2030, als er andere technieken beschikbaar zijn zou dan gewerkt kunnen worden aan CO2 neutrale technieken voor het verwarmen van de inmiddels beter geïsoleerde woningen in het Zwik. 

Er zijn meerdere mogelijkheden om te komen tot een 21% reductie van de CO₂ uitstoot voor het verwarmen van vooroorlogse huizen. De eerste mogelijkheid is het verlagen van de aanvoertemperatuur van de CV ketels; HR+ ketels behalen hun hoge rendement bij een temperatuur van ± 60^oC, niet bij de 80^oC waar de ketels nu op afgesteld zijn. Een verdere reductie kan behaald worden met waterzijdig inregelen van de radiatoren. Het verder isoleren van het huis kan een grote reductie in CO₂ uitstoot opleveren. Een huis met energie label G verbruikt meer dan 2.9 Giga Joule per m², terwijl een beter geïsoleerd huis met energie label B minder dan 1.3 GJ/m2 verbruikt. 

De tabel hieronder geeft aan wat het energie verbruik is voor de verschillende energie labels en hoeveel procent de afname in energie verbruik is voor elke stap verbetering in energie label. Gemiddeld leidt elke stap verbetering in energie label tot 13% vermindering van het energie verbruik. De combinatie van het afstellen van de CV ketel op 60^oC, het waterzijdig inregelen van de radiatoren en een stap verbetering van het energie label leidt tot een vermindering van de CO₂ uitstoot van 21%. 

Aannemende dat een groot deel van de oudere huizen nog steeds onvoldoende geïsoleerd is, lijkt dit een interessante optie om de 21% reductie van gasverbruik te behalen.

Een gefaseerde aanpak

Zoals hier boven beschreven heeft de gemeente het proces van het van het aardgas af halen ingezet met een keuze voor technische oplossingen die uitgaan van nu beschikbare technieken die het aardgas vervangen door een andere energiebron. Het lijkt verstandiger om de besluitvorming voor de te kiezen oplossingen ruimer in de tijd te faseren, omdat Wetenschap en techniek nog volop in ontwikkeling zijn. Deze ontwikkelingen gaan snel, nu er serieus geïnvesteerd gaat worden. Steeds meer komen eerder niet voorziene mogelijkheden in het verschiet, waardoor de keuzemogelijkheden ruimer worden en economisch en maatschappelijk ook aantrekkelijker. ZwikEN stelt voor om het proces om oudere huizen het  van het aardgas af halen zo te faseren dat met de tijd makkelijker ingespeeld kan worden op het beschikbaar komen van nieuwe technieken. In de tussentijd kan men isolatie ter hand te nemen om toch een significante reductie van het verbruik van aardgas te bereiken. Voor deze gefaseerde aanpak stellen wij de volgende activiteiten voor: 

1. Een inventarisatie (laten) doen van het woningbestand in het Zwik, met voor elke woning een overzicht van de huidige isolatiegraad, energie verbruik en energielabel resulterend in advies over de mogelijkheden en kosten om dit energieverbruik met isolatie omlaag te brengen. 
2. Bij de gemeente en andere partijen aankloppen om ondersteuning van woningeigenaren om investeringen in deze energie besparende maatregelen aantrekkelijker te maken. 
3. De technische ontwikkelingen om oudere huizen met andere energiebronnen te verwarmen blijven volgen, zodat we de gemeente en andere partijen ertoe kunnen aanzetten om in de buurt pilots uit te zetten, zodra dit opportuun lijkt.